Gevaarlijke stoffen in waterorganismen (2015-2018)
- Sommige gevaarlijke stoffen lossen moeilijk op in water maar zijn wel vetoplosbaar. Dergelijke stoffen zijn moeilijk te detecteren in de waterkolom maar stapelen zich wel op in organismen, waar ze dan ook veel makkelijker gemeten kunnen worden.
- Metingen van dergelijke stoffen in organismen zijn relevant omwille van twee redenen:
- Ze laten toe een idee te vormen van de toxiciteit voor de organismen zelf. Daartoe worden de meetresultaten getoetst aan de ecotoxicologisch onderbouwde milieukwaliteitsnormen.
- Omdat sommige organismen ook geconsumeerd zouden kunnen worden, is het ook relevant om de meetresultaten te toetsen aan humane consumptienormen.
- Het gebruik, de productie en/of de lozing van het grootste deel van deze stoffen is ondertussen verboden of beperkt.
- Een beperkt aantal stoffen overschrijdt vaak en soms in ruimte mate de milieukwaliteitsnorm.
- Vooral de concentraties van dioxines en PCB’s in palingen lijken een potentieel gezondheidsrisico te veroorzaken.
Toestand
Een beperkt aantal stoffen overschrijdt vaak en soms in ruimte mate de milieukwaliteitsnorm.
- Op alle meetplaatsen waren er overschrijdingen van de milieukwaliteitsnorm voor kwik en PBDE in paling en/of baars.
- De normen voor heptachloorepoxide (paling), PFOS (paling en baars) en dioxines (paling) werden in meer dan de helft van de meetplaatsen overschreden.
- De concentraties van zowel benzo(a)pyreen als fluorantheen in mosselen liggen in bijna 30 % van de meetplaatsen boven de milieukwaliteitsnorm.
- Voor heptachloorepoxide en PBDE zijn er heel wat meetplaatsen waar de norm in paling met een factor groter dan 1000 overschreden wordt. Deze stoffen lijken dus voor grote, ecotoxicologische problemen te zorgen. Voor de overige stoffen die voor normoverschrijdingen zorgen, geldt dat de overschrijdingsfactor meestal minder dan 10 bedraagt.
Verschillende bronnen spelen een rol.
- Voor PAK’s en kwik is atmosferische depositie een belangrijke bron.
- Nalevering van historisch vervuild sediment speelt een grote rol voor kwik, heptachloorepoxide en dioxines.
- De concentraties van PFOS, PBDE en HBCD worden voornamelijk toegewezen aan puntvervuiling door industrie. Voor PFOS zijn huishoudens ook een belangrijke bron.
De Vlaamse overheid raadt af om zelf gevangen paling of roofvis te consumeren want de consumptienormen worden regelmatig overschreden:
- benzo(a)pyreen in mosselen: 11 % locaties met normoverschrijding;
- dioxines in paling: 38 % locaties met normoverschrijding;
- PCB’s in baars: 6 % locaties met normoverschrijding;
- PCB’s in paling: 51 % locaties met normoverschrijding.
Evolutie
In de jaren ‘90 en ’00 werd een aantal gevaarlijke stoffen in paling ook al uitgebreid gemeten en beschreven door het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek en de Universiteit Antwerpen. Voor HCBz, PBDE, HBCD en PCB’s lijken de recente concentraties wat lager te liggen. Voor kwik blijken er geen grote verschillen tussen de recente metingen en die van de jaren ’90 en ’00.
Hoe pakken we dit aan?
De stroomgebiedbeheerplannen bepalen wat Vlaanderen zal doen om de toestand van het oppervlaktewater en het grondwater te verbeteren. Alle maatregelen en acties om de toestand van de watersystemen te verbeteren of de overstromingsrisico's beter te beheren, zijn samengebracht in het maatregelenprogramma. Voor deze indicator zijn vooral Groep 7B - Verontreiniging oppervlaktewater en Groep 8B - Waterbodem van belang.
Het Vlaamse PFAS-actieplan bevat acties om de PFAS (perfluoralkylstoffen waartoe ook de PFOS behoren) en hormoonverstoorders aan te pakken.
Meer informatie
- Teunen L., Belpaire C., Dardenne F., Blust R., Covaci A. en Bervoets L. 2020. Veldstudies naar monitoring van biota in het kader van de rapportage van de chemische toestand voor de Kaderrichtlijn Water 2015-2018 (algemene trends en relaties). Universiteit Antwerpen (UA) in samenwerking met het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO), in opdracht van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM). Antwerpen, België, 99 blz.
- De stoffen die gemeten worden in aquatische organismen zijn:
- hexachlorobenzeen (HCBz, fungicide en emissie chemische industrie);
- hexachlorobutadieen (HCBd, oplosmiddel voor gechloreerde verbindingen);
- kwik (Hg, allerlei toepassing bv. batterijen, spaarlampen);
- gebromineerde difenylethers (PBDE, vlamvertrager);
- hexabromo-cyclododecaan (HBCD, vlamvertrager);
- fluorantheen en benzo(a)pyreen (PAK’s, onvolledige verbranding fossiele brandstoffen en hout);
- perfluoro-octaansulfonaat (PFOS, vuil-, water- en olieafstotende materialen);
- dicofol (insecticide);
- heptachloor en (cis-)heptachloorepoxide (insecticiden);
- dioxines en dioxine-achtige componenten (onvolledige verbranding).