Uitheemse soorten bestrijden

Invasieve exoten zorgen voor problemen doordat ze zich snel verspreiden en de biodiversiteit in gevaar brengen. Ze veroorzaken ook heel wat overlast door de beperking van de afvoermogelijkheden van waterlopen, verstopping van installaties of toename van oeverafkalvingen.

Preventie, monitoring en samenwerking zijn van groot belang om de aanvoer van exoten te vermijden of beperken. Op lange termijn heeft een bestrijdingscampagne enkel kans op slagen wanneer de bronpopulaties geïdentificeerd zijn en onder controle worden gebracht.

Uitheemse planten

Ondergedoken waterplanten

Exotische soorten zoals waterpest (Elodea-soorten, Egeria densa, Lagarosiphon major) en ongelijkbladig vederkruid (Myriophyllum heterophyllum) dragen weliswaar bij aan de zuurstoftoevoer naar het water, toch zijn ze ongewenst omdat ze door hun snelle groei inheemse vegetatie beconcurreren en dichte pakketten vormen. Verdere verspreiding moet dan ook voorkomen worden.

Amfibische waterplanten

Amfibische planten groeien zowel boven als onder de waterspiegel en bedreigen andere waterorganismen omdat ze veel ruimte innemen, zuurstofuitwisseling naar het water hinderen en licht tegenhouden. De aangepaste groeivorm van deze planten stelt ze in staat om het wateroppervlak te koloniseren vanaf de oever. Ze woekeren vaak zo erg dat de afvoerfunctie van de waterloop in het gedrang komt.

De belangrijkste soorten die in waterlopen een probleem vormen zijn:

• grote waternavel (Hydrocotyle ranunculoides),
• parelvederkruid (Myriophyllum aquaticum) en
• waterteunisbloem (Ludwigia grandiflora).

Dankzij jarenlange intensieve bestrijding en nazorg is dit notoire drietal ondertussen sterk ingedijkt op de geklasseerde waterlopen.

Lokaal blijven er wel moeilijkheden bestaan. VMM werkt samen met andere waterloop- en terreinbeheerders om nieuwe groeihaarden en herbesmettingen zo snel mogelijk aan te pakken.

Hoe pakken we de bestrijding aan?

De ervaring met grote waternavel leert dat een intensieve, gecoördineerde bestrijdingscampagne kostenefficiënter is dan een kleinschaliger bestrijding die gedurende langere periode wordt aangehouden. Continue opvolging blijft in elk geval cruciaal, zolang de aanvoer vanuit onbestreden bronpopulaties of buurregio’s niet volledig onder controle is.

Oeverplanten

Reuzenbalsemien

De reuzenbalsemien met haar roze bloemen, vaak tot twee meter hoog, siert de oevers van heel wat Vlaamse waterlopen. Ze is echter een onverbiddelijke concurrent voor inheemse oeverplanten. Bovendien sterft de plant in de herfst volledig af. Gevolg: een kale oever, die erg gevoelig is voor erosie en afkalving. Doordat de reuzenbalsemien zo ontembaar groeit, belemmert ze bovendien de afvoer van het water. Bij hevige zomerbuien kan dit wateroverlast veroorzaken.Redenen genoeg dus om de plant in te tomen.

Hoe pakken we de bestrijding aan?

De bloeiperiode juist vóór de zaadvorming (juni) is het ideale tijdstip om de plant te maaien. Het maaisel wordt daarna afgevoerd. Belangrijk is om in het najaar hergroei te verwijderen. Een andere bestrijdingstechniek bestaat uit het uittrekken en afvoeren van de stengels.

Reuzenbalsemien is in Vlaanderen ondertussen zo algemeen dat ze niet overal uitgeroeid kan worden. Beheerders zetten daarom in op gebiedsgerichte bestrijding.

Reuzenberenklauw

De laatste jaren stellen we langs de waterlopen ook een sterke toename vast van de reuzenberenklauw. Reuzenberenklauw is een invasieve soort die onder gunstige omstandigheden op korte termijn snel kan uitbreiden. De bestrijding ervan is erg moeilijk.

Reuzenberenklauw is ook een gevaar voor de volksgezondheid. Ze scheidt een sap af dat chemicaliën bevat. Bij aanraking met de huid en in combinatie met zonlicht (ultraviolette straling), veroorzaakt dit sap ernstige brandwonden.

Hoe pakken we de bestrijding aan?

Op de plaatsen waar de VMM reuzenberenklauw reeds jarenlang bestrijdt, zien we een spectaculaire afname. Dit is onder andere het geval langs de Handzamevaart, de Zwalm en de Mandel. Een volledige uitroeiing blijkt echter moeilijk. Een continue inspanning blijft vereist.

Invasieve duizendknoop

foto Japanse Duizendknoop (bron: KU Leuven, plantengids)

De groep van invasieve duizendknopen (Fallopia) bestaat uit twee soorten (Japanse en Sachalinse duizendknoop) en de hybride die uit een kruising tussen beide oudersoorten is ontstaan – de Boheemse duizendknoop. Invasieve duizendknoop behoort tot de meest problematische uitheemse planten die in Vlaanderen voorkomen, ook langs waterlopen.

De bestrijding is complex vanwege het sterk vertakte ondergrondse netwerk van kronen en wortelstokken, dat de plant in staat stelt om na verstoring (bv. een maaibeurt) opnieuw uit te schieten. Bovendien reageert invasieve duizendknoop op veel verdelgingspogingen met een soort vluchtreactie, door zich ondergronds, horizontaal, uit te breiden.

Hoe pakken we de bestrijding aan?

Omdat het uitgebreide wortelstelsel jarenlang onder de radar kan blijven, vergt de bestrijding van invasieve duizendknoop een goede voorbereiding en een beheervisie op middellange termijn (minstens vijf jaar). Ook moet men alert blijven voor onbedoelde verspreiding van kiemkrachtige fragmenten. Wanneer aan deze voorwaarden moeilijk kan worden voldaan, is nulbeheer de beste optie. Zodra een cluster redelijk stabiel blijft, breidt ze zich immers niet snel spontaan uit.

De ultieme bestrijdingstechniek voor invasieve duizendknoop bestaat voorlopig niet. Afhankelijk van de mogelijkheden op het terrein kan er gewerkt worden met natuurlijke beschaduwing (planten van bomen en struiken), afdekken met zijdelings ingegraven folie, begrazing door schapen, frequent en voldoende hoog maaien, enz. Een grote haard die niet meer lateraal woekert, wordt best met rust gelaten.

Uitheemse dieren

Chinese wolhandkrab

In Vlaanderen en in onze buurlanden is de Chinese wolhandkrab (Eriocheir sinensis) een beruchte exoot. Ze komt steeds vaker en in grotere aantallen voor. De Chinese wolhandkrab heeft in Vlaanderen weinig natuurlijke vijanden. Hierdoor kan ze haar territorium en populatie ongestoord uitbreiden. Door de grote aantallen vormen zij een bedreiging voor de inheemse fauna en flora. Ze concurreren om voedsel en leefgebied en kunnen waterplanten vernietigen. Met hun holen ondergraven ze bovendien de stabiliteit van dijken en oevers.

Jonge Chinese wolhandkrabben trekken vanuit de geboorteplaatsen in kustgebieden in groten getale stroomopwaarts naar zoet water, waar ze na een tijd volwassen worden.

Hoe pakken we de bestrijding aan?

De VMM testte op de Kleine Nete in Grobbendonk met succes een passieve ‘krabbensleuf’ uit om de dieren tijdens hun stroomopwaartse migratie te onderscheppen. De krabben vallen vanop de rivierbodem in een dwars ingegraven goot en klauteren via de uiteinden uit het water, waar ze in een verzamelton op de oever terechtkomen. Op een jaar tijd werden met deze installatie niet minder dan 363.000 Chinese wolhandkrabben (goed voor 2.4 ton) gevangen.

Bekijk de foto's van onze krabbensleuf in Grobbendonk

Of het wegvangen van de krabben al dan niet een druppel op een hete plaat blijft, valt af te wachten. Het grote vangstsucces suggereert alvast dat de krabbensleuf de druk op de ecologisch waardevolle Kleine Nete gedeeltelijk heeft verlicht. Ondertussen installeerde de VMM een gelijkaardige krabbenval aan de toegang tot de Kalkense Meersen, om ook dit kwetsbare waterlandschap te helpen beschermen.

Muskusrat en beverrat

Al jarenlang bestrijden rattenvangers van VMM allerlei overlastsoorten die voorkomen in het Vlaamse riviernetwerk, waaronder uitheemse muskus- en beverratten. De continue inspanning om muskusratten te bestrijden, heeft geleid tot een opvallende daling in de grootte van de populatie. Informatie over de vangsten wordt systematisch bijgehouden, en daaruit blijkt een afname met meer dan 90% tussen 2000 en 2018. Waakzaamheid blijft geboden aan grensoverschrijdende waterlopen, omdat de vangstinspanning in buurregio's vaak minder hoog is.

Lees meer over 10 jaar rattenbestrijding (2010)

Meer info

Meer info over exoten en hun beheer vind je op Ecopedia: https://www.ecopedia.be/pagina/exoten

De Europese Unie stelde een (aan te vullen) lijst samen van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten waarvoor een beheerregeling vereist is: https://ec.europa.eu/environment/nature/invasivealien/list/index_en.htm