Concentratie fijn stof (PM₁₀) in de omgevingslucht

Gezondheidseffect

Fijn stof komt via inademing in ons lichaam, hoe kleiner de deeltjes hoe dieper ze in het menselijk lichaam kunnen doordringen en hoe meer schade ze kunnen veroorzaken:

• Hoe klein de blootstelling ook is, er is altijd een risico op een schadelijk effect op de gezondheid.
• Kortdurende blootstelling aan hogere concentraties veroorzaken vroegtijdige sterfte, verhoogde ziekenhuisopnames vanwege hart- of longproblemen, acute en chronische bronchitis en astma-aanvallen.
• Langdurige blootstelling (maanden tot jaren) veroorzaken vroegtijdige sterfte, vooral bij mensen met chronische hart- of longziekten, een verminderde groei van de longfunctie bij kinderen, longkanker alsook borstkanker en kanker in het spijsverteringsstelsel.

Naast gezondheidseffecten heeft fijn stof een invloed op het klimaat: naargelang de samenstelling kan fijn stof zowel voor afkoeling als voor opwarming zorgen.

Doelstellingen

Naam	Doelstelling	Meetplaatsen die doelstelling halen in 2023
Europese grenswaarde	Jaar: 40 µg/m³	43/43
	Dag: maximaal 35 dagen per jaar > 50 µg/m³	43/43
WGO-advieswaarde	Jaar: 15 µg/m³	0/43
	Dag: maximaal 3 dagen per jaar > 45 µg/m³	4/43
Vlaams luchtbeleidsplan	voldoen aan WGO-advieswaarden tegen 2050	/

Toestand in 2023

De Europese jaar- en daggrenswaarden voor PM₁₀ werden overal gehaald in 2023. De WGO-jaaradvieswaarde voor de bescherming van de gezondheid werd op alle meetplaatsen overschreden, aan de WGO-dagadvieswaarde werd op 4 meetplaatsen voldaan. In het Vlaams luchtbeleidsplan is het voldoen aan de WGO-advieswaarden opgenomen als langetermijndoelstelling.

In 2023 lagen de gemeten PM₁₀-jaargemiddelden in Vlaanderen tussen 17 en 25 µg/m³:

• Het jaargemiddelde was het laagst op de landelijke meetplaatsen in Aarschot, Dessel, Houtem en Walshoutem, op de stedelijke meetplaats in Hasselt, op de meetplaats in Berendrecht in het noorden van de Antwerpse haven en op de meetplaats in Steenokkerzeel nabij de luchthaven van Zaventem.
• Het hoogste jaargemiddelde werd genoteerd op de meetplaats aan de Polderdijkweg in de Antwerpse haven.
• Op deze meetplaats noteerden we het meeste aantal dagen met een concentratie > 50 µg/m³ (EU) namelijk 13. Op de meetplaats in Rieme noteerden we het meeste aantal dagen met een concentratie > 45 µg/m³ (WGO) namelijk 21.

Volgens de modelberekeningen werd geen enkele Vlaming blootgesteld aan PM₁₀-concentraties hoger dan de Europese jaar- en daggrenswaarde:

• De hoogste gemodelleerde jaargemiddelden bevinden zich in de Antwerpse haven, de Gentse kanaalzone en in een aantal gebieden in het noorden van de provincie West-Vlaanderen.
• Het model berekende de laagste jaargemiddelden in de provincie Vlaams-Brabant en ook in het zuiden van de provincie Oost-Vlaanderen en Limburg.
• 85 % van de Vlamingen werd blootgesteld aan concentraties boven de WGO-jaaradvieswaarden voor PM₁₀, 50 % werd blootgesteld aan concentraties boven de WGO-dagadvieswaarde voor PM₁₀, zie hiervoor de indicator blootstelling en gezondheidseffecten van fijn stof.

Bij verhoogde concentraties wordt de bevolking geïnformeerd, een stookadvies afgekondigd of zelfs een snelheidsbeperking op een aantal secties van ringwegen en snelwegen opgelegd:

• In 2023 werd de informatiefase 2 keer afgekondigd.

Evolutie

De trend van de jaargemiddelden en van het aantal dagen met daggemiddelden hoger dan 50 µg/m³ is in alle typegebieden dalend. Waar we in de periode 2019-2022 een eerder schommelend verloop zien, zijn de concentraties in 2023 lager dan in al de voorgaande jaren.

• De laagste concentraties meten we op de landelijke meetplaatsen.
• De verschillen tussen de typegebieden zijn in de loop der jaren verkleind.

Hoe pakken we dit aan?

Maatregelen om de concentraties van fijn stof te verlagen, richten zich zowel op de uitstoot van primair fijn stof als op de uitstoot van de precursoren (=voorloperstoffen) van (secundair) fijn stof. Het grootste potentieel voor een daling van de fijnstofconcentratie situeert zich bij de landbouwsector (vooral daling ammoniakuitstoot, dit is een fijnstofprecursor) en de huishoudens (houtverbranding). Meer gedetailleerde info is te vinden bij de indicatoren uitstoot fijn stof (PM₁₀) en uitstoot fijnstofprecursoren (NH₃, SO₂ en NOₓ).

Meer informatie 

• Waar liggen de meetplaatsen en welke concentraties werden er gemeten (excel)?
• Naar de actuele fijnstofwaarden, overschrijdingen en evolutie van jaargemiddelden en het aantal dagen met daggemiddelde PM₁₀-concentratie > 50 µg/m³ per meetplaats. 
• Wat is het verschil tussen de Europese doelstellingen en de WGO-advieswaarden?
• Wat is het ATMO-Street-model?
• Hoe worden de concentraties van fijn stof gemeten?