Nitraat in oppervlaktewater in landbouwgebied

Doelstellingen

De doelstellingen voor de nitraatconcentraties zijn opgenomen in de opeenvolgde mestactieplannen (MAP):

• MAP 4 (2011-2014): op maximaal 16% van de meetplaatsen een overschrijding van de drempelwaarde van 50 mg nitraat/liter in 2014.
• MAP 5 (2015-2018): op maximaal 5% van de meetplaatsen een overschrijding van de drempelwaarde van 50 mg nitraat/liter in 2018.

 Vanaf MAP 6 (2019-2022) wordt gekeken naar de gemiddelde nitraatconcentratie per afstroomzone:

• Lange termijn doelstelling per afstroomzone is een streefwaarde van 18 mg nitraat per liter.
• Daarnaast wordt een verbetering met 4 mg nitraat/l vooropgesteld voor de afstroomzones die in de periode 2015-2018 een gemiddelde nitraatconcentratie van meer dan 18 mg nitraat/l hadden.

Toestand

In het winterjaar 2021-2022:

• is het overschrijdingspercentage van de drempelwaarde 22%, nog steeds boven de doelstellingen van MAP 4 en MAP 5 dus.
• wordt de streefwaarde voor de gemiddelde nitraatconcentratie (18 mg nitraat per liter) behaald in 106 van de 176 beoordeelde afstroomzones, wat overeenkomt met 54% van het landbouwareaal.
• bevinden de meeste afstroomzones met hoge nitraatconcentraties zich in het zuiden van West-Vlaanderen en in het noorden van de provincies Antwerpen en Limburg.

Evolutie

De toestand in het winterjaar 2021-2022 is duidelijk beter dan die in de 4 voorgaande winterjaren. De lange droogteperiodes tijdens het groeiseizoen in de jaren 2017-2020 leidden tot minder opname van stikstof door de gewassen en bijgevolg een hogere bodemvoorraad nitraat. Als hier onvoldoende op ingespeeld wordt bij de bemesting en de teeltkeuze, leidt dat tot meer uitspoeling van nitraat tijdens de winterperiode en meer overschrijdingen van de drempelwaarde. De zomer van 2021 was de natste zomer sinds de start van de metingen  waardoor er reeds vroeg in het groeiseizoen verdunning en uitspoeling kon plaatsvinden. Ook konden de gewassen goed groeien in 2021 en meer stikstof opnemen, waardoor ze een minder grote stikstofvoorraad nalieten in de bodem. Daarnaast heeft het bijna niet meer geregend sinds de start van het bemestingsseizoen in 2022 waardoor er ook geen pieken gemeten werden door vroege uitspoeling. Deze factoren dragen bij tot een lager overschrijdingspercentage in winterjaar 2021-2022. Daarnaast zal er ook een effect van MAP6 (o.a. vanggewassen) zijn maar het is nog onduidelijk welk aandeel dit heeft ten opzichte van het weerseffect. Desalniettemin is een overschrijdingspercentage van 22% in winterjaar 2021-2022 nog steeds hoog.

Het merendeel van de meetplaatsen vertoont geen statistisch significante trend. Zowel voor de analyse over de periode 2012-2022 als over de periode 2017-2022 geldt dat het percentage meetplaatsen met een significante stijging vergelijkbaar is met het percentage dat significant daalt.

Al bij al is er de laatste 10 jaar dus geen duidelijke trend opgetreden.

Hoe pakken we dit aan?

Het 6de mestactieplan voor de periode 2019-2022 (MAP 6) moet ervoor zorgen dat minder nitraten en fosfaten uit meststoffen in het water terechtkomen. Belangrijke elementen zijn o.a.:

• bemesten met de meest geschikte mestsoort en bemestingstechniek, volgens de juiste dosis en op het juiste tijdstip,
• de bodemkwaliteit verbeteren;
• de directe verliezen van nutriënten tegengaan;
• de gebiedsgerichte aanpak.

De stroomgebiedbeheerplannen bepalen wat Vlaanderen zal doen om de toestand van het oppervlaktewater en het grondwater te verbeteren. Alle maatregelen en acties om de toestand van de watersystemen te verbeteren of de overstromingsrisico's beter te beheren, zijn samengebracht in het maatregelenprogramma. Voor deze indicator is vooral Groep 7B - Verontreiniging oppervlaktewater van belang.

Meer informatie

• Nutriënten in oppervlaktewater en grondwater in landbouwgebied - Resultaten 2021-2022
• Mestrapport 2022
• Geoloket waterkwaliteit (nitraatconcentraties per meetpunt)