Interview project Aquatuur

Waarom is het project Aquatuur opgestart?

We zien dat de gevolgen van de klimaatverandering alsmaar tastbaarder worden. Extreme weersomstandigheden hebben een zekere impact op ons watersysteem en daar worden we allemaal mee geconfronteerd. Iedereen herinnert zich de waterbom tijdens de zomer van 2021, of de lange periode van droogte van vorig jaar. Ook dit jaar was de maand juni uitzonderlijk droog en warm. We worden vaker geconfronteerd met zoetwatertekorten, zeker in gebieden in de kustpolders en in de provincie Zeeland. Die ervaringen hebben ertoe geleid dat het bewustzijn om te evolueren naar een klimaatbestendige leefomgeving sterk is gegroeid. Daar komt het project Aquatuur in beeld. Het is een oplossingsgericht en ondernemend project dat net die klimaatbestendigheid wilt versterken.

Aquatuur is een project onder Interreg Vlaanderen-Nederland. Kan je daar wat meer duiding bij geven? Welke invloed heeft dat op projecten van de VMM?

Het grote voordeel van het programma is zonder twijfel het financiële duwtje in de rug en de uitwisseling van kennis en ervaring met andere partners.

Interreg Vlaanderen-Nederland is een programma om problemen in grensregio’s aan te pakken en om in te zetten op een grensoverschrijdende samenwerking. Europa biedt daar bijkomende, voornamelijk financiële, steun vanuit het Europees fonds voor slimme, groene en inclusieve groei. Zo krijgt de VMM 50% subsidies voor het project. Het grote voordeel van het programma is zonder twijfel het financiële duwtje in de rug en de uitwisseling van kennis en ervaring met andere partners. Nu, er staat ook iets tegenover: het is een intensief traject met intensieve rapporteringsverplichtingen. Er wordt veel belang gehecht aan belanghebbendenmanagement, dus er moeten voldoende overlegmomenten ingepland worden en er wordt gevraagd om zoveel mogelijk aan burgerparticipatie te doen. Dat is niet altijd evident, maar het is wel heel waardevol om in zo’n project mee in te stappen.

Voor dit project werkt de VMM samen met acht andere organisaties, waarvan een deel Nederlandse. Hoe verloopt zo’n uitgebreide samenwerking en wat is de bijdrage van de VMM precies?

Gezien de hoeveelheid aan partners is het nodig dat er een goede coördinatie opgezet wordt. De projectcoördinatie voor Aquatuur gebeurt door Vlakwa (Vlaams Kenniscentrum Water). Zij zijn verantwoordelijk voor de administratie en voor de communicatieflow tussen de verschillende partners. Zij houden de vinger aan de pols en zorgen ervoor dat iedereen zijn verplichtingen nakomt. Voor Aquatuur bestaat er ook een kerngroep, maar die bestaat maar uit een beperkt aantal partners om het efficiënt en werkbaar te houden. De VMM maakt geen deel uit van deze kerngroep, maar we zijn wel een volwaardige partner binnen het project. Wij leveren vooral een bijdrage aan het werkpakket rond oppervlaktewaterkwaliteit en de aanleg van een helofytenfilter, een bijkomende zuivering door middel van een soort rietveld. We zijn verantwoordelijk voor de inhoudelijke uitwerking, de rapportering van die specifieke actie en ook voor de communicatie-initiatieven.

Een viertal organisaties komt uit Nederland. Waarom werken zij mee aan dit project?

Het is een grensoverschrijdend project, waarbij er ook in Nederland acties gerealiseerd worden. Zo worden er o.a. twee zoetwaterbassins gerealiseerd in Zeeland en wordt er onderzocht wat de meerwaarde is voor de landbouw en natuur. De ontwikkeling van de helofytenfilter op de Ringbeek in West-Vlaanderen is een pilootproject waarbij, naast de Universiteit Gent, ook de Universiteit van Zeeland meewerkt aan het ontwerp. Het voorbereidend werk, concept en ontwerp wordt samen met de Vlaamse en Nederlandse partners uitgewerkt. De lead en coördinatie van het project gebeurt dan inderdaad wel door Vlaanderen. Maar het belangrijkste is dat we de kennis die vergaard wordt, kunnen delen en dat die gedeelde ervaringen een grote meerwaarde betekenen om het systeem op een grotere schaal te gaan toepassen.

Hoe lang loopt het project en wat is de rol van VMM 

Het project loopt voor drie jaar. Er zijn een heel aantal collega’s van de VMM betrokken bij Aquatuur. De VMM voorziet in de bouw, monitoring en evaluatie van een constructed wetland ter hoogte van de samenvloeiing van de Ringbeek en de Hertsbergebeek in het bekken van de Brugse Polders. In de Ringbeek worden de normen voor stikstof en fosfor regelmatig overschreden. Vooral tijdens de zomer na lange periodes van droogte en daaropvolgende intensieve regenbuien. Omdat de beken door waardevol agrarisch gebied stromen, opteert de VMM voor een natuurgebaseerde groenblauwe oplossing onder de vorm van een helofytenfilter.

Voor stikstof is er een verschil tussen de noordelijke kustpolders en de zuidelijke zandstreek. Aan de kust worden de normen net gehaald. Buiten het poldergebied zijn er hoge overschrijdingen. Dat heeft te maken met o.a. de bodemgesteldheid. Die is geschikt voor landbouw, dus er zijn in het algemeen meer intensievere landbouwbedrijven en groenteverwerkende industrie. Naast de belangrijke vrachten vanuit de landbouw, dragen in mindere mate ook restlozingen van huishoudelijk afvalwater en enkele industriële lozingen bij tot de stikstofvracht.

Voor fosfor is de situatie anders. De fosfornormen zijn streng en worden zo goed als overal overschreden. De druk komt niet hoofdzakelijk vanuit de landbouw, maar ook van verspreide bebouwing (i.e. woningen die niet aangesloten zijn op een waterzuiveringsstation). En daarnaast is er restvervuiling van de waterzuiveringsstations zelf. Die zijn vaak gelegen op kleinere bovenlopen en die hebben een zware impact afwaarts in het stelsel. Dus de druk voor fosfor komt van een combinatie van landbouw, huishoudens en effluent van waterzuiveringsstations.

Waarom wordt de werking tussen vegetatie en water benadrukt in het project?

We willen vooral groenblauwe oplossingen voorzien voor het opslaan van water, zoals natuurinclusieve bekkens of kreekruginfiltratie.

We willen vooral groenblauwe oplossingen voorzien voor het opslaan van water, zoals natuurinclusieve bekkens of kreekruginfiltratie. De helofytenfilter is daar een voorbeeld van. Het is een natuurlijk systeem met verschillende waterplanten, voornamelijk riet, dat wordt geïntegreerd in het landschap.

Wat is een robuust watersysteem en waarom is het belangrijk voor onze natuur?

Een robuust watersysteem is een systeem dat voldoende zoetwater beschikbaar heeft én met een goede waterkwaliteit. Het is belangrijk om ons weerbaar te maken tegen klimaatverandering en moet ons de nodige functies en diensten bieden. Dat is natuurlijk een doelstelling die binnen het project ook centraal staat.

Stel dat alle waterlopen in Vlaanderen de milieukwaliteitsnormen halen. Wat betekent dat dan voor het watergebruik in Vlaanderen?

We zetten volop in op acties om de waterkwaliteit te verbeteren en om de milieukwaliteitsnormen te halen, maar we durven deze ‘wat als’-vraag niet te stellen. Het zal namelijk nog meer dan 15 jaar duren. We weten dat het watergebruik niet zal verminderen, maar het zal wel beter verzekerd zijn. We gaan veel meer oppervlaktewater kunnen gebruiken en het drinkwater zal veel minder afhankelijk zijn van grondwater. We zullen moeten blijven inzetten op zuivering. Maar het is dus moeilijk om op zo’n ‘wat als’-vraag te antwoorden. De belangrijkste boodschap is vooral dat we ons met z’n allen moeten blijven engageren.

Meer weten? Beluister het uitgebreide interview