Vlaanderen investeert extra in gezondere waterlopen

“Met deze investeringssteun geven we waterlopen hun natuurlijke karakter terug. Hiermee zorgen we in heel Vlaanderen voor een betere waterkwaliteit. Het succes van de oproep toont aan dat lokale besturen en waterloopbeheerders dat extra duwtje in de rug goed kunnen gebruiken. Een win-win situatie voor zowel de Vlaming als de natuur”, aldus de Vlaamse minister van Omgeving. 

Planmatige en structurele aanpak

De waterkwaliteit van onze Vlaamse waterlopen laat nog al te vaak te wensen over. Om waterlopen properder te maken, hebben we een planmatige en structurele aanpak nodig. Concrete ingrepen aan waterlopen en valleigebieden zorgen voor meer biodiversiteit, minder wateroverlast en vormen een buffer tegen droogteproblemen. Bovendien verhoogt een natuurlijke structuur van waterlopen het zelfzuiverend vermogen en dus ook de waterkwaliteit.

28 projecten pakken knelpunten aan

In mei 2023 lanceerde de Vlaamse Milieumaatschappij de projectoproep Levend Water. Die kende een groot succes: er werden 34 projectvoorstellen ingediend en na afloop van de beoordelingsfase komen 28 projecten in aanmerking voor de steun. Door de vele kwalitatieve projectvoorstellen maakte de Vlaamse minister van Omgeving meer middelen vrij. Dankzij de extra steun, kunnen alle geslaagde dossiers starten in 2024 en sneller gerealiseerd worden. We zien een rijke diversiteit aan samenwerkingsverbanden tussen gemeenten, provincies, rioolbeheerders, regionale landschappen, natuurverenigingen en privé-initiatieven. De geslaagde projecten pakken meerdere knelpunten aan zoals:

• Hydrologisch herstel van waterlopen door hermeandering van vroeger rechtgetrokken waterlopen en het openleggen van overwelfde waterlopen;
• Vismigratieknelpunten oplossen;
• Oeverstructuur natuurlijker maken door verharding weg te nemen en oevers af te schuinen;
• Bewoonde infrastructuur beter beschermen;
• Ingrepen om afstromend regenwater te vertragen en oppervlaktewater te bufferen;
• Natuurlijke poelen en valleien herstellen wat hun sponseffect verbetert en verdroging tegengaat;
• Projecten die voorzien in infrastructuur voor zachte recreatie (zoals wandelen en fietsen) en de waterbeleving verbeteren.

Zo zal de stad Tienen de middelen investeren om aan het stadsrandbos een grotere belevingspool te creëren. Het bos en de open graslanden bieden extra ruimte voor waterberging, verkoeling, waterbeleving, vergroening en biodiversiteit. Een verbeterde beekvallei- en waterloopstructuur zorgt voor de afvoer van sediment, zuiverder water en een betere waterkwaliteit. Het project sluit ook aan op eerdere herinrichtingsprojecten van de Gete.

De provincie Limburg zal met deze middelen het gebied rond de Itterbeek, op de grens tussen Bree, Maaseik en Kinrooi, herinrichten voor een grotere sponswerking van de vallei.

De provincies West-Vlaanderen (regio Westouter) en Antwerpen (regio Turnhout) zetten maximaal in op gerichte maatregelen die meer ruimte creëren voor water, zoals een betere infiltratie en buffering van regenwater en hermeandering. Zo gaan ze op een ecologische manier overstromingen en de droogteproblematiek op het terrein tegen. Een ander mooi project zien we in Aalst, waar de provincie Oost-Vlaanderen een groot vismigratieknelpunt op de Molenbeek-Graadbeek zal aanpakken.

Herwaardering van de Vaalbeek

Eén van de goedgekeurde projecten voorziet de herwaardering van de Vaalbeek ter hoogte van de vijvers aan het Zoet Water in Oud-Heverlee. Deze financiële steun stelt de provincie Vlaams-Brabant, samen met de gemeente, het Agentschap voor Natuur en Bos en de Provinciale visserijcommissie, in staat om plannen uit te voeren om de Vaalbeek los te koppelen van de vijvers.

Momenteel stroomt de Vaalbeek door de historische vijvers aan het Zoet Water, die deels gelegen zijn in een natuurgebied en beschermd worden als cultuurhistorisch landschap. Het gebruik van dwarsdijken en stuwen tussen de vijvers heeft echter geleid tot obstakels voor vissen waardoor ze niet stroomopwaarts kunnen zwemmen. In die zin is het vijversysteem een barrière die de migratie van vispopulaties onmogelijk maakt. Bovendien is het van nature snelstromende beekje vervangen door (bijna) stilstaand water in de vijvers, wat een volledig ander ecosysteem is. In het kader van het project van de herinrichting van de vijvers van het Zoet Water, krijgt de Vaalbeek opnieuw ruimte.

Door het ontkoppelen van de Vaalbeek van de vijvers, krijgt ze een nieuwe bedding. Daardoor wordt de Vaalbeek hersteld als een volwaardige beek, stromend van bron tot monding. Daarnaast krijgt de beek waar mogelijk natuurlijke oevers en een brede winterbedding om gecontroleerd te kunnen overstromen.

(Droombeeld) De Vaalbeek wordt hersteld als volwaardige beek met zo veel mogelijk natuurlijke oevers. 

Daarnaast geeft het oplossen van de vismigratieknelpunten nieuwe kansen voor enkele zeldzame vissoorten zoals de rivierdonderpad, de beekforel, de kopvoorn en het bermpje. Zij zullen met behulp van vistrappen en de ruimte voor meandering opnieuw kunnen migreren. Verder wordt de toevoer van eventueel vuil water via de Vaalbeek in de vijvers tegengehouden en kan een ecologisch herstel optreden in de vijvers, die vooral door het bronwater zullen gevoed worden. ​ 

In de toekomst kan men flaneren tussen de nieuwe bedding van de Vaalbeek en de vijvers, tot rust komen op een houten vlonder of genieten van de iconische zichten op het Spaans Dak en de Molen. (Droombeeld). 

Toegangspoort Zoet Water

“Met het apart leggen van de Vaalbeek naast de vijvers, ontstaat er een nieuwe langsdijk met een wandelpad. In de nabije toekomst kan je hier dus wandelen tussen ‘twee waters’, met name de kabbelende Vaalbeek en de uitgestrekte vijvers. Op een houten platform op vijver 2 kan je genieten van het uitzicht op deze vijvers en het Spaans Dak, tot rust komen of afkoelen met de voetjes in het water. Enkele speelelementen in de Vaalbeek laten groot en klein op avontuurlijke wijze het water beleven.”, zegt Bart Clerckx, burgemeester van Oud-Heverlee.