PFAS in zwevend stof en gasfase in Zwijndrecht en Antwerpen-Linkeroever
In Zwijndrecht, in de Canadastraat, ligt het bedrijf 3M. De activiteiten van dit bedrijf zorgen voor een PFAS-verontreiniging in de omgeving. Het merendeel van de verontreiniging – met vooral PFOS en PFOA – is van historische aard. De verontreiniging van de bodem zorgt ervoor dat de Oosterweelwerken in Zwijndrecht en Antwerpen Linkeroever een potentiële bron vormen voor de verspreiding van PFAS in de lucht via opwaaiend bodemstof.
Sinds juli 2021 volgt de VMM de PFAS-luchtverontreiniging in Zwijndrecht en omgeving op. Dit wordt geëvalueerd op basis van het tijdelijk toetsingskader voor chronische blootstelling, nl. jaargemiddelde van 0,4 ng EFSA-PFAS/m³ (ter hoogte van bewoning).
In 2023 werd vastgesteld dat voor de metingen van PFAS in omgevingslucht:
- Het jaargemiddelde overschreden werd op 2 van de 5 locaties in Zwijndrecht: Neerstraat (ZD08, woongebied) en Blokkersdijk (ZD11, natuurgebied).
- Het jaargemiddelde overschreden werd op 2 van de 4 locaties op het 3M-terrein (industriegebied)
- Het jaargemiddelde nergens overschreden werd in Linkeroever (woongebied).
- Vooral PFOS, PFPrA (indicatief) en, in mindere mate, PFOA en MePFBSA (indicatief) het grootste aandeel in de luchtconcentraties hadden.
- Zowel verwaaiing van bodemstof als aerosolen van de waterzuivering van 3M één van de voornaamste bronnen zijn voor PFAS in de omgevingslucht.
Gezondheidseffecten
Opname van PFAS gebeurt vooral via voeding, drinkwater en stofingestie. Het belang van opname via de lucht wordt momenteel onderzocht. Eens opgenomen in het lichaam kan PFAS zich accumuleren en op lange termijn:
- De immuniteit, hormoonbalans en/of leverfunctie verstoren;
- Het risico op kanker, obesitas en/of schildklieraandoeningen verhogen; en/of
- Zorgen voor vruchtbaarheidsproblemen en problemen bij de ontwikkeling van het ongeboren kind.
Doelstellingen
Voor de evaluatie van PFAS in lucht bestaat momenteel geen wettelijk toetsingskader. Ook het gezondheidskundig toetsingskader ontbreekt. Er bestaat wel een tijdelijke toetsingswaarde voor de som van 4 PFAS-verbindingen in de inhaleerbare fractie in lucht (nl. PFAS in zwevend stof en gasfase). Deze waarde is gebaseerd op de Toelaatbare Wekelijkse Innamedosis die de EFSA definieerde. De ondergrens van dit toetsingskader geldt voor chronische blootstelling bij volwassenen ter hoogte van bewoning en bedraagt 0,4 ng EFSA-PFAS/m³. De VMM toetst deze waarde af aan een jaargemiddelde concentratie.
| Tijdelijk toetsingskader* | |
|---|---|
| Toelaatbare Wekelijkse Innamedosis (TWI ) | 4,4 ng/kg lichaamsgewicht per week |
| Concentratie in zwevend stof | 0,4 - 2,2 ng/m³ |
* Voor de som van 4 PFAS-verbindingen: PFOS, PFOA, PFNA en PFHxS
Toestand
In 2023 werd PFAS in zwevend stof gemeten op 11 locaties in Zwijndrecht en Linkeroever, alsook op één achtergrondlocatie in Dessel (N016). Vier locaties situeerde zich op het 3M-terrein.
- Op alle meetlocaties waren PFAS meetbaar in zowel zwevend stof als in de gasfase.
- De verbindingen die het meest voorkwamen in omgevingslucht waren PFOS en PFPrA (indicatief). Op Linkeroever was ook PFOA veel voorkomend en in Zwijndrecht MePFBSA (indicatief).
- De hoogste concentraties werden gemeten in natuurgebied Blokkersdijk (ZD11), windafwaarts van 3M.
- Het jaargemiddelde werd overschreden op 1 locatie nabij bewoning: Neerstraat (ZD08). Dit kwam vooral doordat aerosolen van de 3M-waterzuiveringsinstallatie en verontreinigd bodemstof naar de Neerstraat waaiden door noordoostenwind tijdens de droge periode in mei en juni.
- Ook op andere locaties buiten woonzone lagen de jaargemiddelde concentraties hoger dan het tijdelijke toetsingskader: Blokkersdijk (ZD11), en 3M-oostkane (ZD14), 3M-zuidkant (ZD15) en 3M-waterzuivering (ZD16) .
- De concentratie van de EFSA-PFAS in de gasfase waren steeds lager dan deze in zwevend stof (ca. 1 tot 55 keer lager) en hebben nergens bijgedragen tot een overschrijding van de tijdelijke toetsingswaarde
Evolutie
Over het algemeen stellen we vast dat:
- Concentraties sterk blijven variëren in tijd, ruimte, samenstelling en naargelang de weersomstandigheden (bv. wind en regen).
- De verontreiniging vooral van historische aard blijft aangezien PFOS en PFOA niet meer geproduceerd worden door 3M Zwijndrecht sinds 2000.
Zwijndrecht:
- De jaargemiddelde PFAS-concentraties zijn blijven toenemen sinds 2021.
- De jaargemiddelde PFAS-concentraties hebben in 2023 het tijdelijk toetsingskader overschreden op twee locaties. Beide zijn gelegen op een afstand van ca. 600 m van 3M. Eén daarvan bevindt zich in woonzone: Neerstraat (ZD08).
- PFOS en geperfluoreerde sulfonamides blijven, samen met PFPrA (indicatief), het grootste aandeel in de concentraties hebben.
Linkeroever:
- De jaargemiddelde PFAS-concentraties waren doorgaans het hoogst in 2022. De EFSA-PFAS concentraties zijn echter blijven toenemen sinds 2021.
- De jaargemiddelde PFAS-concentraties zijn steeds onder het tijdelijk toetsingskader gebleven.
- PFOS en PFOA blijven het grootste aandeel in de concentraties hebben.
Hoe pakken we het aan?
Nadat er verhoogde PFAS-waarden werden vastgesteld in Zwijndrecht en omgeving (bv. in bloed), besliste de Vlaamse Regering in juni 2021 om deze PFAS-problematiek in kaart te brengen en het nodige te doen om de gezondheidsrisco's in te perken.
- De productieprocessen van 3M die PFAS zouden kunnen uitstoten in de lucht werden tijdelijk stopgezet tot er aangetoond kon worden dat de emissies van deze activiteiten veilig waren.
- Zones met verhoogde PFAS-verontreiniging werden no-regret maatregelen opgelegd.
- Actieplannen werden uitgerold en maatregelen werden opgelegd aan 3M om de verspreiding van PFAS zo goed mogelijk te voorkomen, maar ook om de verontreinigde percelen te saneren. De meeste van deze maatregelen gaan over het minimaliseren van opwaaiend stof dat zich via de lucht zou kunnen verspreiden, maar ook over het uitvoeren van gepaste metingen. De meeste PFAS-metingen in de omgeving van Zwijndrecht gebeuren in opdracht van 3M volgens het 'vervuiler betaalt'-principe. De PFAS-metingen die VMM beheert, worden vergoed door Lantis, die de Oosterweelwerken uitvoert.
In samenwerking met VITO volgt de VMM de PFAS-luchtverontreiniging op in Zwijndrecht en omgeving. De situatie wordt jaarlijks geëvalueerd op basis van het tijdelijk toetsingskader voor chronische blootstelling. De situatie m.b.t. lucht wordt ook periodiek (ca. driemaandelijks) geüpdatet op deze webpagina, vlaanderen.be, en de PFAS-verkenner. Zowel 3M, Lantis als de VMM dragen bij aan het PFAS-meetnet.
Meer info
- Waar liggen de meetplaatsen voor PFAS en wat zijn de resultaten (excel)?
- Opvolging van PFAS-metingen in lucht in Zwijndrecht en omgeving
- Studie naar PFAS in lucht en deposities in de omgeving van 3M en Zwijndrecht
- Geografisch overzicht van PFAS verontreiniging in Vlaanderen
- Meer informatie over de aanpak van PFAS in Vlaanderen