Broeikasgasemissies per activiteit (1990-2020)

Energiegebruik zorgt voor het grootste deel van de broeikasgasuitstoot in Vlaanderen: 72 % in 2020.
Andere belangrijke bronnen zijn procesemissies door de chemische industrie (12 %) en niet-energetische emissies door veeteelt (6 %) en bij ijzer- en staalproductie (4 %).
De totale uitstoot daalde met 23,3 % sinds 2005.

Laatst bijgewerkt: juni 2022

Actualisatie:

Toestand

De broeikasgasuitstoot kan worden opgesplitst in twee grote delen: enerzijds de energetische uitstoot die een direct gevolg is van energiegebruik en de verbranding van fossiele brandstoffen (steenkool, aardolie, aardgas en hun afgeleide producten), en anderzijds gassen die vrijkomen bij andere activiteiten zoals chemische (industriële) processen en de veeteelt.

Energiegebruik blijft de broeikasgasuitstoot domineren (72 % in 2020), en is vooral afkomstig van:

productie, transformatie, transport en distributie van energiebronnen voor eindgebruikers (22 %): dit betreft vooral de raffinage van petroleum naar benzine, diesel, stookolie e.a. (7 %) en het opwekken van elektriciteit en warmte (15 %). Dit laatste aandeel blijft hoog ondanks een belangrijk aandeel kernenergie voor elektriciteitsopwekking en het toenemend gebruik van hernieuwbare energiebronnen;
transportdoeleinden (19 %): vooral auto’s en vrachtwagens (18 %), maar ook wat binnenlandse scheep- & luchtvaart en dieseltreinen;
gebouwenverwarming (16 %): woningen, kantoren e.a.;
industriële energetische processen (10 %): hier staan de chemie (3 %) en de voedingsindustrie (2 %) samen in voor de helft van de uitstoot.

De niet-energetische uitstoot (28 % in 2020) komt vooral uit:

chemische processen (12 %): deze uitstoot bestaat inmiddels hoofdzakelijk uit broeikasgassen die vrijkomen bij diverse chemische reacties, vnl. CO₂ (80 % van deze fractie in 2020) maar daarnaast ook F-gassen (12 %) en N₂O (8 %).
veeteelt (6 %): uitstoot van vooral methaan (CH₄) en lachgas (N₂O) afkomstig van spijsvertering en mestopslag, en ook indirecte emissies (bv. uit weilanden);
De overige niet-energetische emissies bestaan voor bijna de helft uit proces-gebonden CO₂-emissies bij de ijzer- en staalproductie (4 %).

Evolutie

2005 wordt gezien als de start van het internationaal en Europees klimaatbeleid en is hierdoor een belangrijk referentiejaar.

Energie-gerelateerde uitstoot daalde met 26 % sinds 2005

De energie-gerelateerde broeikasgasuitstoot (gebruik & productie van energie samen) kende een piek in 2003, daalde daarna om tussen 2016 en 2019 te stabiliseren op 55 Mton CO₂-eq. De huishoudens en de energie(productie)sector lieten de grootste reducties in hun energie-gerelateerde uitstoot optekenen, met meer dan een kwart tussen 2005 en 2019.
In 2020 viel de energie-gerelateerde uitstoot sterk terug tot net onder de 50 Mton CO₂-eq. Oorzaken hiervan waren een sterke terugval in de transportstromen en enkele economische activiteiten (o.a. petroleumraffinage) door de COVID-19-crisis, aangevuld door het effect van een erg zachte winter (duidelijk lagere verwarmingsbehoefte in gebouwen).

Procesemissies chemie kennen een golvend verloop, met daling 14 % sinds 2005

De Vlaamse overheid heeft afspraken gemaakt met de producenten van salpeterzuur en caprolactam om de uitstoot van N₂O terug te dringen zonder verlies van productiecapaciteit (o.a. door katalysatoren in te bouwen in de productie-installaties). Dit resulteerde in belangrijke emissiereducties, eerst vooral bij de salpeterzuurproductie (- 89 % tussen 2005 en 2020) en ondertussen ook bij de caprolactamproductie (- 50 % tussen 2012 en 2020).
Een omgekeerde evolutie was een tijdlang te zien bij de uitstoot van F-gassen ten gevolge van het gebruik ervan als koelmiddel in onder meer commerciële en industriële koelinstallaties en voor airconditioning in gebouwen en voertuigen. Deze stijging was het gevolg van het toenemend gebruik van F-gassen ter vervanging van de ozonlaag-afbrekende CFK’s en HCFK’s. Hierdoor was de vrijgave van vooral HFK’s ten gevolge van lekkage uit koelapparatuur quasi verdubbeld tussen 2005 en 2018. Door specifieke regelgeving en beleid is de stijgende trend omgebogen en in 2019 volgde een eerste daling (-7 %), gevolgd door een bijkomende daling in 2020 (nog eens -6 %).
De uitstoot van F-gassen in de chemische industrie verdubbelde bijna tussen 2005 en 2018. Door de toepassing van reductietechnologieën wordt deze uitstoot sinds 2019 beperkt. In 2019 daalde die uitstoot voor het eerst (-19 %), wat in 2020 werd verdergezet (-31 %).
Het gros van de chemische procesemissies betreft nog altijd CO₂ dat ontstaat uit chemische reacties. Deze vertonen sinds 2005 een wat schommelend verloop (geen duidelijke trend).

Uitstoot gerelateerd aan veeteelt stijgt met 3 % sinds 2005

Er was een sterke daling tussen 1990 en 2005 (-23 %). In 2008 bereikten de emissies van veeteelt hun laagste niveau, waarna een eerder stijgend verloop werd ingezet dat ook in 2020 aanhield.
De omvang van de veestapel blijft bepalend voor de emissiebijdrage uit de veeteelt. Sinds 2009 stijgt die veestapel (en de bijhorende broeikasgasuitstoot) terug door de uitbreidingsmogelijkheden geboden in het mestbeleid: mits onder meer mestverwerking kan een bedrijf zijn veestapel uitbreiden. Dat leidde tot een aangroei van de pluimveestapel (+68 % sinds 2008), aangezien pluimveemest het meest eenvoudig te verwerken is. De rundveestapel en de varkensstapel blijven de laatste jaren quasi stabiel.

Uitstoot uit afvalverwerking daalde met 32 % sinds 2005

Het afvalbeleid in Vlaanderen dringt met steeds verder aangescherpte doelstellingen de hoeveelheden gestort en ander afval terug.
Daardoor blijft de dalende trend voor de uitstoot van vooral CH₄ uit afvalverwerking (zonder energierecuperatie) al sinds 2000 jaar na jaar aanhouden. De invoering van een stortverbod en de nuttige aanwending (energieproductie) van CH₄-emissies uit de bestaande afvalstorten deden de methaanuitstoot van afvalstorten sterk terugvallen.
Ook bij afvalwaterbehandeling zorgt de opvang van vrijgekomen methaan samen met de aanwending ervan voor stroom- en/of warmteproductie voor een aanhoudende uitstootdaling.
Aandachtspunt voor de komende jaren zijn wel de gefluoreerde broeikasgassen die vrijkomen bij de verwerking van oude koel- en airco-installaties. Die emissies zijn sinds 2005 met meer dan een factor 10 toegenomen. Ze vormen inmiddels de grootste emissiebron bij afvalverwerking, groter dan de broeikasgasuitstoot uit stortplaatsen of uit afvalverbranding zonder energierecuperatie.

Schommelende proces-gebonden uitstoot ijzer- en staalproductie

De proces-gebonden CO₂-emissies bij de ijzer- en staalproductie schommelen al sinds 2010 rond 3,8 Mton. Het stilleggen van een hoogoven voor onderhoud gedurende 4 maanden deed de uitstoot in 2020 uitzonderlijk met een kwart afnemen tot 2,9 Mton.

Gevolgen

De klimaatverandering die we wereldwijd sinds 1850 waarnemen, is onmiskenbaar mede toe te schrijven aan menselijke activiteiten die de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer verhogen: voornamelijk het gebruik van fossiele brandstoffen en ontbossing. Die activiteiten gaan immers gepaard met een netto uitstoot van broeikasgassen in de atmosfeer.

Hoe pakken we dit aan?

De maatregelen waarmee Vlaanderen de emissies van de niet-ETS fractie** wil terugdringen tegen 2020, 2030 en 2050 worden respectievelijk beschreven in:

het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2013-2020,
het Vlaams Energie- en Klimaatplan 2021-2030 en de Visienota Bijkomende Maatregelen VEKP,
de Vlaamse Klimaatstrategie 2050.

Het beleid ter reductie van de ETS-fractie* wordt volledig op Europees niveau uitgestippeld.

* ETS-emissies: emissies die onder het Europees emissiehandelssysteem (ETS) vallen. Het betreft het gros van de emissiebronnen uit de sectoren energie en industrie. Hiervoor gelden enkel doelstellingen op het geheel van de EU.

** Niet-ETS-emissies: alle emissies die niet onder het ETS vallen. Het betreft vooral emissies afkomstig van transport, huishoudens, handel & diensten en landbouw. Enkel voor deze fractie werden de EU-wijde doelstellingen verder verdeeld over de lidstaten, en binnen België ook verder over de drie gewesten.